به گزارش رویکرد کیش به نقل از اقتصاد ۲۴، واکنش صیادان محلی به این روند آنقدر گسترده بود که دادستانی هرمزگان به این ماجرا ورود کرد و واکنش نشان داد. عارف اکبری مدتی قبل در دیدار مدیرکل شیلات هرمزگان و جمعی از نمایندگان جامعه صیادی استان گفت که دادستانی از هیچ حمایتی در راستای برخورد با صید غیرمجاز دریغ نمی‌کند و قرار شد «برخورد شدید و قاطع» با عوامل صید غیرمجاز به‌ویژه شب چراغی در دستور کار قرار گیرد. سازمان شیلات سال‌هاست که استفاده از این صید را ممنوع اعلام کرده و آن را فقط برای ساردین و موتوماهی‌ها مجاز می‌داند. سازمان شیلات و دریابانی، همواره از سوی صیادان مورد انتقادند که چرا با وجود در نظر گرفتن مجازات و وضع قانون برای آن، هیچ اقدامی برایش انجام نمی‌دهند؟ تجربه صیادان نشان می‌دهد که تا امروز نه مجازات‌ها بازدارنده بوده، نه کسی این وضعیت را کنترل می‌کند.
سه صیاد از جزیره کیش به هم‌میهن توضیح می‌دهند که تور‌های محاصره‌ای چطور زندگی آنها را تحت‌تاثیر قرار داده و دیگر ماهی زیادی برای صید باقی نمانده. هیچ‌کدام از این سه صیاد تمایلی نداشتند نام‌شان در گزارش بیاید، چراکه نگرانند صیادانی که از تور‌های محاصره‌ای استفاده می‌کنند، قایق آنها را آتش بزنند یا غرق کنند.
آقای «سین» یکی از آنهاست که از هشت‌سال پیش در جزیره کیش و لاوان صیادی می‌کند. هرروز از پنج صبح به دریا می‌رود و چهار عصر با سه تا چهار ماهی برمی‌گردد تا صیدش را در بازار ماهی کیش بفروشد. او از روز‌هایی می‌گوید که صیادان جزیره می‌توانستند هرروز تا ۱۰ ماهی هم صید کنند، اما حالا شرایط سخت‌تر شده و ممکن است فقط یک‌روز در هفته، ماهی به قلاب‌شان بیفتد: «این صیادان به کمک دو تا سه قایق به دریا می‌روند، گله‌های ماهی را پیدا و دور آن را محاصره می‌کنند و تمام گله را به تور می‌اندازند. تفاوتی ندارد فصل تخم‌ریزی ماهی باشد یا خیر. این دسته ماهی که دور جزیره می‌آید، وقتی ماهی تور را می‌بیند کلاً آنجا را ترک می‌کند. استفاده از تور‌های محاصره‌ای در دنیا ممنوع شده، اما هنوز در جزیره کیش، لاوان و هندورابی از این تور‌ها استفاده می‌شود. در اسکله‌های صیادی پست نگهبانی وجود دارد که دفترچه صیادان برای صیادی از سوی آنها مُهر و بعد اجازه خروج داده شود. معمولاً بعد از مُهر زدن به دفترچه، داخل قایق‌ها هم بررسی می‌شود. تور‌های محاصره‌ای بسیار بزرگ و قابل مشاهده است و خود دریابانی و شیلات در جریان این روند قرار دارند.»
به گفته او، آنها هربار با این سازمان‌ها تماس می‌گیرند، به آنها گفته می‌شود که بازرس می‌فرستند، اما دیگر خبری نمی‌شود: «در لنج‌هایی که با تور محاصره‌ای کار می‌کنند، حدود هشت‌نفر کارگر کار می‌کنند و زور ما به آنها نمی‌رسد. معمولاً شکارشان ماهی شیر است. وقتی این ماهی‌ها به‌صورت گله‌ای سمت آب‌های کم‌عمق می‌آیند، دو تا سه‌ماه در آن محدوده می‌مانند. همه صیادان هم از این گله شکار می‌کنند و به هر قایق دو تا سه ماهی می‌رسد.»
سهم صیادان که به شیوه شب‌چراغی کار می‌کنند از این گله‌های ماهی، چندین برابر صیادان سنتی است؛ شاید ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ ماهی که با کمک دو تا سه قایق و تور‌های وسیع صید می‌شوند. آقای «سین» می‌گوید، چندسال پیش شیلات این نوع صید را غیرمجاز اعلام کرد، اما هیچ برخوردی با آنها نمی‌کند.
قایق‌های سوخته، نتیجه اعتراض
صیادان معترض نمی‌دانند چه کسی از صیادان متخلف حمایت می‌کند که با هربار اعتراض قایق‌های‌شان آتش می‌گیرد: «اگر از آنها فیلم بگیریم قایق ما را سوراخ می‌کنند، چون خودشان می‌دانند کارشان غیرمجاز است. در جزیره لاوان کمی دست‌مان برای مقاومت جلوی آنها بازتر است؛ چون صیادان آنجا مقاومت می‌کنند و با متخلفان درگیر می‌شوند، اما در جزیره کیش ارتباطات قوی‌تری دارند. ما برای کنترل این وضعیت نامه‌نگاری کرده‌ایم. حتی یک‌بار هم حدود ۱۵۰ نفر از صیادان جزیره با خانواده‌های خود جلوی سازمان شیلات منطقه رفتند، آنها هم قول دادند جلوی این کار را بگیرند. حدود یک‌ماه جلوی آنها گرفته شد، اما دوباره کارشان را شروع کردند. همان زمان قایق چهار تا پنج‌نفر از صیادان جزیره، شبانه سوراخ شد و آتش گرفت. حالا صیاد‌ها می‌ترسند اعتراض کنند.»
قایق‌ها را بالا کشیده‌اند
صید در فصل تخم‌ریزی ماهی محدود می‌شود، اما تور‌های محاصره‌ای در این ماه‌ها هم در دریا پهن می‌شوند و سهم ۵۰۰ تا ۷۰۰ صیاد جزیره را می‌برند. آقای «سین» توضیح می‌دهد که چطور این صیادی زندگی او و همکارانش را به‌خطر انداخته: «صیادان از این گله‌های ماهی که یک‌ماه در منطقه می‌ماند، استفاده می‌کنند. من به‌عنوان یک صیاد می‌توانم روزانه دو تا سه ماهی با قلاب صید کنم. آن گله، سهم همه ماست. خیلی از صیادان قایق شان را کشیده‌اند بالا و کار دیگری را انتخاب کرده‌اند. حدود شش‌سال پیش می‌توانستیم ۱۰ تا ۱۲ ماهی صید کنیم، چندسال بعد به حدود هشت ماهی رسید و به همین روال ادامه پیدا کرد؛ تا جایی که حالا ممکن است در یک‌هفته، یک‌روز صیادی کنیم و ممکن است پنج‌روز ماهی گیرمان نیاید. من بار‌ها به دریابانی زنگ زدم، اما آنها می‌گویند به شیلات مربوط است. صیادانی که از این نوع صید استفاده می‌کنند قدیمی‌اند، اما خوش‌نام نیستند و همیشه به‌دنبال چنین پول‌هایی بوده‌اند.»
در لاوان تعداد این صیاد‌ها کمتر است، اما در خود جزیره کیش چهار شناور و سه لنج خیلی کوچک است که با این شیوه صید می‌کنند. قبلاً فقط در ماه‌های آبان و آذر صید می‌کردند، اما حالا همیشه حضور دارند و وقتی می‌شنوند یک گله ماهی آمده، خودشان را می‌رسانند و با سه تا چهار شناور دور جزیره پخش می‌شوند و هرجایی ماهی‌ها بالا می‌آیند دورش را محاصره می‌کنند: «در سراسر اسکله که شاید حدود ۸۰۰ شناور فعال باشند، شاید حدود ۱۰ نفر با این شیوه صیادی می‌کنند و همه هم آنها را می‌شناسند، از دریابانی تا شیلات. این نوع تور بیشتر برای ماهی شیر و جاش استفاده می‌شود، اما ماهی شیر برای آنها صرفه بیشتری دارد؛ چون گران‌تر است و می‌توانند آن را کیلویی ۴۰۰ هزار تومان بفروشند. وزن گله‌ای که شکار می‌کنند ممکن است به یک‌تُن هم برسد. این هزار کیلو باید تقسیم بر صیادانی شود که صبح تا غروب در جزیره کار می‌کنند. من اگر روزی دو تا سه ماهی صید کنم، در بهترین شرایط وزن آنها به ۱۵ کیلوگرم می‌رسد. با حساب هزینه‌های بنزین و روغن، از این صید سه تا چهار میلیون تومان برای من باقی می‌ماند. به غیر از کاهش درآمد صیادان، نسل ماهیان هم در معرض خطر است و سال‌به‌سال از تعداد آنها کم می‌شود. در سه، چهار سال گذشته از تعداد ماهی‌ها بسیار کم شده و من تا امروز چنین شرایطی را ندیده بودم. ۱۰ شناور به دریا می‌رویم، فقط یکی ماهی می‌گیرد، باقی دست خالی برمی‌گردند.»
دور جزیره کیش ماهی پیدا نمی‌شود
«پنج‌سال است صیادی می‌کنم و زندگی‌ام را از این راه تامین می‌کنم، اما حدود دوسال است که برخی صیادان از تور‌هایی استفاده می‌کنند که زندگی ما را نابود کرده است. چند نفر از آنها، یک‌گروه می‌شوند و دسته ماهی‌ها را محاصره می‌کنند و در عرض نیم‌ساعت از آب بیرون می‌کشند.»
این روایت دیگری از وضعیت صیادان کیش است که آقای «ح» آن را روایت می‌کند و از مافیایی می‌گوید که کسی نمی‌تواند یا نمی‌خواهد با آنها رودررو شود. «ح» می‌گوید، تور‌های محاصره‌ای باید در منطقه‌ای به آب انداخته شود که تا کیلومتر‌ها دورتر از آن شهر و بندر دیگری نباشد، نه در منطقه‌ای مانند خلیج‌فارس که هر ۲۰ تا ۳۰ کیلومتر، یک روستا یا بندر و هزاران صیاد وجود دارد که شغل‌شان صیادی است. همه کشور‌های عربی اطراف خلیج‌فارس هم این موضوع را رعایت می‌کنند و تنها در ایران است که از این تور‌ها استفاده می‌شود: «ما نمی‌توانیم انتقادی به این صیادان کنیم، چون تبدیل به مافیا شده‌اند. چندنفر از همکارانم به آنها اعتراض کرده بودند، مدتی بعد قایق یکی از آنها آتش گرفت و یک قایق دیگر سوراخ و قایق دیگری هم غرق شد. همه می‌دانند غیرقانونی است، اما هیچ نهادی به این موضوع رسیدگی نمی‌کند.»
اداره شیلات کیش، دو قایق دوموتوره برای رسیدگی دارد، اما هیچ صیادی ندیده برای بررسی این موضوع از این قایق‌ها استفاده شود یا جلوی ورود شناور‌های آنها به دریا گرفته شود. تور‌های محاصره‌ای ممکن است از دید دریابانی هم پنهان بمانند تا صاحب لنج و قایق به‌راحتی از پست نگهبانی عبور کند. آقای «ح» تاکید می‌کند که این صیادان در حال تخریب جدی محیط‌زیست و زندگی مردم هستند: «هزاران نفر از این طریق امرارمعاش می‌کنند. اسیر افرادی شده‌ایم که می‌دانند حق مردم را می‌خورند، ولی برای‌شان مهم نیست. چطور رد مال آنها گم می‌شود که کسی متوجه آن نمی‌شود؟ هربار برای صید به دریا می‌آیند، بین سه تا چهار میلیارد تومان کار می‌کنند. کجای دنیا از طریق صیادی و شغل آزاد چنین درآمدی به‌دست می‌آید؟ من کسی را می‌شناسم که سال گذشته دو قایق با تور محاصره‌ای داشت که امروز دو لنج و هشت قایق در همین جزیره به‌دست آورده است.»
در طول دو سال گذشته صیدگاه‌های جزیره کیش، لاوان، هندورابی و… با همین روش صید از آبزیان خالی شده، آقای «ح» هم که همیشه صید روزانه خود را از این صیدگاه‌ها به دست می‌آورد، حالا باید ۸۵ مایل حرکت کند و تا پای سکو‌های نفتی برود تا ماهی صید کند. خودش می‌گوید که با جانم بازی می‌کنم و پای این سکو‌ها می‌روم، اما تور‌های محاصره‌ای به این محدوده هم رسیده‌اند: «این صیاد‌ها به سمت سکو‌های نفتی هم آمده‌اند و آنجا را هم دارند، خالی می‌کنند. خلیج‌فارس از نظر نوع ماهی، طعم و رنگ بهترین ماهی‌ها را دارد، اما فقط از طریق تنگه هرمز تغذیه می‌شود. هرچقدر ماهی در خلیج‌فارس وجود دارد، در همین محیط زاد و ولد شده است.
به‌همین‌دلیل صید محاصره‌ای به محیط آن ضربه می‌زند. صید ماهی شیر با این روش آنقدر زیاد است که قیمت ماهی را در یک‌روز پایین می‌آورد. قیمت این ماهی کیلویی ۴۰۰ هزار تومان است و ممکن است این میزان صید انبوه، قیمت را تا ۲۸۰ هزار یا ۳۰۰ هزار تومان هم پایین بیاورد. وقتی دلیل آنها را از خریداران عمده می‌پرسیم، می‌گویند ۱۰ تور محاصره‌ای، هرکدام پنج‌تُن ماهی آورده است. آنها بازار ماهی دوبی را سیر می‌کنند. حتماً رشوه می‌دهند که می‌توانند به‌راحتی کارشان را انجام دهند.»
زندگی در دریا به صیاد‌ها آموخته که یک دسته ماهی شیر، حدود ۵۰۰ ماهی دارد و اگر با روند طبیعی و قلاب صید شوند، تا سال بعد هم باقی می‌مانند و زادوولد می‌کنند. بعد از زادوولد، بچه‌ماهی شیر هم رشد انفجاری دارد و وزنش به ۷۰۰ گرم هم می‌رسد: «وقتی ماهی شیری که ۶۰۰ تا ۷۰۰ گرم وزن دارد و یک‌هفته از عمرش گذشته صید می‌شود، از نسل آن چقدر برای سال‌های دیگر باقی می‌ماند؟ دور جزیره کیش که بهترین ماهی خلیج‌فارس را داشت، دیگر ماهی پیدا نمی‌کنیم. اماراتی‌ها برای ماهی این اطراف، سرودست می‌شکستند. تمام ماهی‌های مولد با تور‌های محاصره‌ای صید شده است.»
صیادان سهمیه دارند
با اینکه صیادان جزیره کیش از افزایش این صید در سال‌های اخیر خبر می‌دهند، مدیرعامل اتحادیه سراسری تعاونی‌های صیادی هرمزگان می‌گوید، مجازات‌های در نظر گرفته شده برای این تخلف بازدارنده بوده و توانسته از رشد آن جلوگیری کند. علی حاجی‌زاده به هم‌میهن می‌گوید: «استفاده از تور محاصره‌ای برای صید ماهی ساردین، مجاز است و درحال‌حاضر تعدادی از قایق‌ها برای صید این ماهی از شیلات مجوز گرفته‌اند و با همین روش صید انجام می‌دهند. در یک‌سال گذشته اقداماتی در زمینه کاهش استفاده از این تور‌ها انجام شده که مؤثر بوده و در بعضی مناطق، به صفر رسیده است. شیلات تفاهمنامه‌ای در زمینه کنترل این موضوع با دریابانی امضاء کرده و درحال‌حاضر این نوع صید در بسیاری از مناطق استان به‌ویژه شرق آن مانند جاسک، سیریک و میناب به صفر رسیده است.»
او ادامه می‌دهد: «قایق‌های صیادی هرماه باید مجوز بگیرند و ورود و خروج و لوازم آنها کنترل می‌شود. اگر یک صیاد از تور‌های محاصره‌ای استفاده کند، مجوز صیادی‌اش بین سه تا شش‌ماه توقیف، به دادگاه معرفی و وسایل صید او ضبط می‌شود. اگر مجوزی برای صیادی هم نداشته باشد، به دادگاه فرستاده می‌شود. کارگروهی هم برای پایش این موضوع تشکیل شده و ازطرف‌دیگر آیین‌نامه‌های مربوط به آن، اصلاح و جرائم آن تشدید شد.»
حاجی‌زاده به ارزش اقتصادی آبزیانی که با این روش صید می‌شوند، اشاره می‌کند و می‌گوید: «صید شب چراغی که در سال‌های اخیر دیده می‌شود، ازسوی صیاد واقعی انجام نمی‌شد. چون صیادان سهمیه محدودی برای صید دارند که به‌گونه‌های خاصی محدود می‌شود و باید فقط با قلاب و در فصل صید انجام شود. بخشی از ماهی‌هایی که با این روش صید می‌شد، در بازار ارزش غذایی هم نداشت و بیشتر به کارخانه‌های خود صیادانی می‌رفت که از این روش استفاده می‌کردند، اما، چون حجم بالایی صید می‌کردند، برای‌شان صرفه اقتصادی داشت.»
صید محاصره‌ای از ابتدا ممنوع بود
مسعود بارانی، مدیرکل شیلات هرمزگان به‌عنوان سازمان مسئول درباره جلوگیری از صید با تور محاصره‌ای درباره جزئیات ممنوعیت صید با تور‌های محاصره‌ای به هم‌میهن توضیح می‌دهد و می‌گوید: «درحال‌حاضر روش صید پرساین دو قایقی با تور‌های استاندارد برای صید گونه‌های ساردین و «موتوماهیان» که از گروه ماهیان سطح‌زی ریز هستند در جزایر قشم، بندرلنگه، جاسک و پارسیان استفاده می‌شود و هرنوع روش صید محاصره‌ای دیگر در استان ممنوع و غیرمجاز است. تور‌های محاصره‌ای که برای صید ماهیانی غیر از گونه‌های ساردین استفاده می‌شود؛ در سال‌های اخیر مورد استفاده قرار گرفت و از همان ابتدا ممنوع اعلام شد.»
روش‌های صید ممنوعه باعث صید گونه‌های آبزیان ریز و غیراقتصادی می‌شوند و فرصت رشد را از آبزیان گرفته و قبل از آن‌که به وزن اقتصادی در فصل صید برسند، صید می‌شوند و فرصت تولیدمثل از آبزیان بالغ گرفته می‌شود. او ادامه می‌دهد: «قدرت موتور براساس آیین‌نامه جایگزینی جدید ویرایش ۱۴۰۲ برای قایق‌های صیادی بنزینی، حداکثر ۱۵۰ اسب بخار و برای شناور‌های دیزل تیپ الگویی نیز حداکثر ۱۶۵ اسب بخار تعیین شده و حداکثر قدرت موتور لنج‌های صیادی آب‌های داخلی استان نیز ۴۰۰ اسب بخار است؛ به‌همین‌دلیل هرنوع قدرت موتور بالاتر از موارد مذکور غیرقانونی و غیرمجاز است. استفاده از تور‌های پرساین هم باتوجه به ابعاد غیراستاندارد خود غیرمجازند.»
اکوسیستم خلیج‌فارس در معرض خطر
تبعات صید شب‌چراغی بار‌ها ازسوی کنشگران محلی و محیط‌زیست هشدار داده شده است؛ شش‌سال پیش مدیرکل وقت حفاظت محیط‌زیست سیستان و بلوچستان از آسیب این نوع صید به‌گونه‌هایی مثل لاک‌پشت دریایی اشاره کرده و گفته بود: «صید محاصره‌ای و استفاده از تور‌های صیادی چشمه‌ریز، توسط صیادان سودجو با هدف صید بی‌رویه ماهیان غیرخوراکی به‌خصوص سفره ماهیان و ماهیان یال‌اسبی که مورد تقاضای کشور‌های جنوب شرق آسیاست، بلای جان آبزیان منطقه به‌خصوص پستانداران، لاک‌پشت‌های دریایی و تعداد زیادی از ماهیان منطقه شده است.»
حالا بعد از گذشت شش‌سال وضعیت به همان روال است و هشدارها- هرچند بدون نتیجه- ادامه دارد. احمدرضا هاشمی، عضو هیئت‌علمی مرکز تحقیقات شیلاتی آب‌های دور درباره تبعات این نوع از صیادی در آب‌های خلیج فارس می‌گوید: «صید محاصره‌ای در طول سال انجام می‌شود و بیشترین آسیب به ذخایر صید ماهیان نابالغ وارد می‌شود. این نوع صید در مناطق کم‌عمق می‌تواند به بستر دریا هم آسیب وارد کند.»
او ادامه می‌دهد: «تا امروز مطالعه جامعی درباره تبعات این نوع از صید در ایران انجام نشده است. به‌صورت کلی در دنیا از تور‌های محاصره‌ای فقط برای ساردین و ماهی‌های تن استفاده می‌شود. هر گونه‌ای از آبزیان در مسیر این تور‌ها قرار بگیرد، دچار آسیب می‌شود و گونه‌هایی با طول عمر و ضریب رشد کم، آسیب‌پذیری بیشتری دارند.»
هاشمی به این موضوع اشاره می‌کند که در همین شرایط هم گونه‌هایی مثل کوسه‌ماهیان و سپرماهیان در خلیج‌فارس در معرض خطر و انقراض قرار دارند: «صید آبزیان نابالغ، ذخیره این گونه را در معرض فشار زیادی قرار می‌دهد و اگر ادامه پیدا کند برای حیات و ذخایر آن گونه مشکل ایجاد می‌کند.»
این کارشناس شیلات از گستره آسیب این نوع از صید هم یاد می‌کند و می‌گوید که هر گونه‌ای ـ از سطح‌زی تا کفزی ـ را می‌توان با این روش صید کرد. هر دونوع صید ترال و محاصره‌ای آسیب‌زاست، ولی ترال آسیب بیشتری به زیستگاه آبزیان وارد می‌کند.
هاشمی به آسیب‌پذیر بودن اکوسیستم خلیج‌فارس هم اشاره می‌کند: «شرایط زیستی و محیطی، انواع گونه‌های آبزی و پراکندگی آنها، چرخه آب و ارتباط با سایر اکوسیستم‌ها باعث شده اکوسیستم خلیج‌فارس نسبت به دریای عمان آسیب‌پذیرتر و در تحت فشار قرار گرفتن حیات یک گونه، تاثیرگذار باشد.»
پیگیری‌ها بی‌نتیجه است
آتش صید محاصره‌ای گسترده‌تر از صیادان محلی است و گردشگری کیش را هم در معرض خطر قرار داده است. نادیده گرفته‌شدن پیگیری‌ها باعث شده، صیادان دیگر تمایلی برای ادامه کار نداشته باشند. یکی از صیادان ورزشی که بار‌ها این موضوع را به رسانه‌ها، دریابانی، شیلات و… اطلاع داده، می‌گوید که پیگیری‌های ما بی‌نتیجه است، باید دنبال سرمنشأ آن باشید. شناور‌های این صیاد‌ها به‌راحتی در اسکله قابل مشاهده است، اما کسی با آنها برخورد نمی‌کند: «محل پارک این شناور‌ها و نوع ادوات صید از ساحل هم دیده می‌شود. به‌همین‌دلیل می‌گوییم که این کار هماهنگ شده است. صید محاصره‌ای از نظر قانونی بدون هیچ شرطی ممنوع است، اما به‌نظر می‌رسد که این ماجرا سازمان‌یافته است و آنها به تنهایی برای خودشان کار نمی‌کنند. من تا امروز ندیده‌ام که با کسی برخورد شود. سال گذشته در کیش، چهار قایق تور محاصره‌ای می‌ریختند، اما امسال تعداد آنها به ۹ قایق رسیده است. یک تور محاصره‌ای می‌تواند ۹۰ درصد یک گله‌ماهی را صید کند. خودتان ببینید چه آسیبی به محیط‌زیست می‌زند. روی آب، برای مردم اسلحه می‌کشند و قایق کسی را که اعتراض می‌کند، آتش می‌زنند. آنها تورشان را در نقطه‌ای پهن می‌کنند که ما در حال ماهیگیری هستیم. قبلاً زمانی که یک میهمان را برای ماهیگیری ورزشی به اسکله می‌آوردم، در طول یک‌ساعت می‌توانستیم یک‌ماهی صید کنیم، الان در چهار ساعت سانس ماهیگیری، به‌سختی می‌توانیم صید ورزشی داشته باشیم. شیلات کیش دوعدد شناور دارد که آنقدر داخل آب نرفته‌اند، زیرشان خزه بسته است. پیگیری‌های ما بی‌نتیجه است، باید دنبال سرمنشأ آن باشیم.»
